چند روز پیش نتایج یک مطالعه تحقیقاتی در ستاد ملی مبارزه با کرونا عنوان شد که براساس آن مطالعه، 25 میلیون ایرانی تاکنون به بیماری کووید19 مبتلا شده و 30 تا 35 میلیون نفر دیگر هم در معرض بیماری هستند. پس از مطرح شدن این اعداد و ارقام، اظهارنظرهای متفاوتی فضای رسانه‌ای کشور را پر کرد. برخی در تایید این آمار و برخی در رد آن. معاون بهداشت وزارت بهداشت در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار سپید، منشاء این اعداد و ارقام را یک مطالعه پژوهشی اعلام کرد که در شرایطی که با یک ویروس نوپدید ناشناخته سروکار داریم، انجام چنین مطالعاتی کاملا طبیعی بوده و حتی توصیه سازمان جهانی بهداشت است. علیرضا رئیسی ضمن توصیه مکرر به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و اصول پیشگیری، از مردم خواست که سلامتی خود را به فرضیاتی که هنوز به اثبات نرسیده‌اند گره نزده و خود را برای یک زندگی حداقل یک ساله با ویروس کرونا آماده کنند.
سپید: لطفا درباره منشاء آماری که اعلام می‌کند 25 میلیون ایرانی به کووید19 مبتلا شده‌اند توضیح بفرمایید.
رئیسی: از آنجایی که ویروس کرونا، یک ویروس جدید و ناشناخته است، از همان آغاز همه‌گیری بیماری از سوی دبیرکل سازمان جهانی بهداشت اعلام شد که از هر مطالعه و تحقیقی درباره این ویروس، استقبال می‌شود. به همین دلیل در سطح دنیا مطالعات متعددی صورت گرفت و کشور عزیز ما هم چه در حوزه بالینی و چه در حوزه اپیدمیولوژیک یکی از کشورهای فعال در زمینه مطالعات بوده و هست. در این میان یکی از مطالعاتی که در کشور ما صورت گرفته و چند روز پیش هم نتایج این مطالعه در ستاد ملی مبارزه با کرونا مطرح شد، پژوهشی است که در سطح چند استان کشور با تعدادی نمونه انجام و مدل‌سازی شده بود و همانطور که می‌دانید، این مدل‌سازی‌ها، تخمینی و ریاضی است و درواقع براساس تعداد تست‌های اپیدمیولوژیکی که انجام می‌دهند، برآورد می‌کنند که حدودا چه تعدادی از افراد ممکن است تا امروز مبتلا به بیماری شده باشند.
عدد 25 میلیون نفر مبتلایی که گفته شد، قابل بحث است و توضیح دارد. البته قبلا هم اعداد دیگری مطرح شده بودند. 5 میلیون، 10 میلیون، 25 میلیون، کمتر یا بیشتر قبلا هم اعلام شده بود و در کشورهای دیگر هم به همین صورت اعدادی تخمین زده شده است. اما نکته بسیار کلیدی و اساسی که مردم هم باید به آن وجه داشته باشند این است که مبنای تشخیص بیماری، هیچ وقت تست سرولوژی نبوده و نیست و این را ما به همه مردم هم توصیه می‌کنیم. تست تشخیص بیماری کووید19، تست مولکولی یا همان «PCR» است که در همه دنیا هم از همین روش برای تشخیص قطعی بیماری استفاده می‌شود. این درحالی است که مبنای عدد 25 میلیون نفری که اعلام شد و حتی اعداد دیگری که قبل از آن اعلام شده بود، تست سرولوژی بود. اما آماری که ما در وزارت بهداشت به صورت روزانه اعلام می‌کنیم، بر مبنای تست PCR است که در همه دنیا هم مرسوم است.
اما نکته‌ای هم درباره ستاد ملی مقابله با کرونا عرض کنم. ستاد ملی جایی است که همه سیاستگذارانی که در حوزه مدیریت مقابله با کرونا نقش ایفا می‌کنند، گرد هم می‌آیند و آنجا بحث‌های متنوعی درباره ایجاد محدودیت‌ها، تعیین استراتژی‌ها و ... مطرح می‌شود که مبنای تصمیم‌گیری‌ها است. در قسمتی از این ستاد ملی هم معمولا گزارش‌های علمی داده می‌شود که برخی از این گزارش‌ها منتشر می‌شود و بعضی از آنها حتی پخش هم نمی‌شود. اما روزی که این عدد 25 میلیون نفر عنوان شد، گزارش ستاد ملی پخش شد. چیزی که عنوان شد هم قسمتی از یک مطالعه تحقیقاتی بود مانند مطالعات زیادی که تا امروز در ستاد ملی مطرح شده‌اند. به‌هرحال طرح‌های پژوهشی زیادی تاکنون در ستاد عنوان شده است. خود من چندین طرح پژوهشی در حوزه‌های سلامت روان و حوزه‌های اپیدمیولوژیکی داشته‌ام. دوستان دیگری هم بوده‌اند که طرح‌های خود را مطرح کرده‌اند و این هم یکی از مطالعاتی بود که توسط معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در چند استان انجام شده بود. به‌هرحال منشاء این 25 میلیون نفر از آنجاست. من باز هم تاکید می‌کنم که پایه این مطالعه هم «سرواپیدمیولوژیک» و «تست سرولوژی» بوده و تست مولکولی (PCR) نیست.
استدلال دیگری هم هست. اولا تعداد کل مبتلایان به کووید19 در سراسر دنیا تا امروز حدود 14 و نیم میلیون نفر است و زمانی که این عدد مطرح شد، حدود 14.2 میلیون نفر بود. پس وقتی گفته می‌شود در ایران 25 میلیون نفر مبتلا شده‌اند، قطعا مبنای اینها با هم تفاوت دارد. در همان جلسه هم اعلام شد که براساس این مطالعه، به ازای هر هزار نفر، 500 نفر بی‌علامت هستند، 350 نفر علائم خفیف دارند و 150 نفر بستری می‌شوند. اما اگر مبنای آن مطالعه درست بوده باشد و تا امروز 25 میلیون نفر در کشور ما مبتلا شده باشند، معنایش این است که ما تا امروز باید بیش از 3 میلیون نفر بستری در بیمارستان‌ها می‌داشتیم اما می‌دانیم که چنین چیزی به هیچ عنوان درست نیست. ضمن اینکه اگر آن مبنا را قبول داشته باشیم، پس تا امروز باید بیش از یک میلیارد نفر در دنیا مبتلا شده باشند. البته اعداد دیگری هم ما قبلا شنیده بودیم و اعدادی هم در آینده خواهیم شنید. به عنوان مثال پیش‌بینی خواهند کرد و خواهند گفت که مثلا تا آبان ماه این تعداد مبتلا خواهند شد و فلان تعداد مرگ‌و‌میر خواهیم داشت و ... .
ولی چیزی که مهم است و من می‌خواهم تاکید کنم این است که یادمان باشد این یک بیماری ویروسی است، رفتار ناشناخته‌ای دارد، ابعاد بیماری‌زایی این ویروس هنوز به طور کامل شناخته شده نیست، دارو ندارد، واکسن ندارد و تنها راه قطع زنجیره انتقال این ویروس، «پیشگیری» است که از طریق رعایت پروتکل‌های بهداشتی، استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و عدم حضور در تجمعات حاصل می‌شود تا ان‌شاله در آینده واکسن این بیماری در دسترس قرار بگیرد.
درمورد واکسن هم باید بگویم احتمال اینکه تا سال آینده واکسن در دسترس ما باشد خیلی ضعیف است. بنابراین ما باید خودمان را کاملا آماده کنیم که بتوانیم حداقل یک سال با این ویروس زندگی کنیم.
سپید: سوال دیگری که من دارم این است که وقتی چنین اعدادی مطرح می‌شود، ممکن است عده‌ای از مردم احساس کنند که سیاستی که پشت این اعداد و ارقام هست، رفتن به سمت ایمنی جمعی یا جمعیتی است و ممکن است این تصور بر رفتار آنها اثر بگذارد. نظر شما چیست؟
اولا اگر فرض را بر این بگذاریم که 25 میلیون نفر با ویروس مواجهه داشته‌اند، این بدان معنی است که 60 میلیون نفر دیگر از جمعیت، هنوز با این ویروس مواجهه نداشته‌اند و به ویژه اگر افرادی هستند که هنوز مبتلا نشده‌اند، معلوم نیست که آیا جزو این 25 میلیون نفر هستند یا جزو آن 60 میلیون نفر. بنابراین در این زمینه هیچ چیز مشخصی وجود ندارد و اصلا روی این اعداد و ارقام توصیه کردن و تاکید کردن، یک خطای استراتژیک است. غیر از اینکه ما واکسن این بیماری را تزریق کرده و ایمن شویم، هیچ راه دیگری وجود ندارد که ما را مطمئن کند که در برابر این بیماری به ایمنی دست پیدا کرده‌ایم و هیچ شواهدی مبنی بر اینکه اگر فردی با ویروس مواجهه داشته است، حتما ایمن می‌شود، هنوز وجود ندارد و حالا به فرض که ابتلا به بیماری، فرد را ایمن کند، هنوز معلوم نیست که مدت زمان این ایمنی چقدر است و برای این سوال هم تا امروز پاسخی وجود ندارد. بنابراین من فکر می‌کنم که روی این فرضیات نمی‌شود حساب کرد و نمی‌شود سلامتی خودمان را به فرضیاتی گره بزنیم که هیچ سند و مدرک علمی هم پشت آنها نیست.